Problem niedostosowania przestrzeni i urządzeń do potrzeb osób starszych, osób z różną formą niepełnosprawności, trwałą lub chwilową dysfunkcją narządu ruchu w jednostkach medycznych.

Niepełnosprawnością określa się ograniczenie lub brak zdolności do wykonywania czynności w zakresie uważanym za normalny dla człowieka, jest to ograniczenie sprawności wynikające z uszkodzenia lub upośledzenia funkcji organizmu. Rodzaje dysfunkcji są niezwykle zróżnicowane, niektóre schorzenia związane z niepełnosprawnością skutkują złym stanem zdrowia i rozległymi potrzebami zdrowotnymi, inne niekoniecznie.

Kluczowe fakty WHO*

• Ponad miliard ludzi na świecie żyje z jakąś formą niepełnosprawności.
• Liczba osób niepełnosprawnych dramatycznie rośnie. Wynika to między innymi z trendów demograficznych i wzrostu chorób przewlekłych.
• Prawie każdy może w pewnym momencie swojego życia doświadczyć jakiejś formy niepełnosprawności - tymczasowej lub trwałej.
• Osoby niepełnosprawne są nieproporcjonalnie bardziej dotknięte niedostępnością do opieki medycznej podczas wybuchu różnych pandemii.
• Jeśli istnieją świadczenia zdrowotne dla osób niepełnosprawnych, są one zawsze niskiej jakości lub niedofinansowane.
• Istnieje pilna potrzeba rozszerzenia usług dla osób niepełnosprawnych w ramach podstawowej opieki zdrowotnej, zwłaszcza w ramach interwencji rehabilitacyjnych.

*) Źródło: https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/disability-and-health

Nasze społeczeństwo cały czas się starzeje i z roku na rok zwiększa się grono osób, które z racji swojego wieku potrzebuje nie tylko opieki medycznej samej w sobie, ale opieki medycznej dopasowanej do problemów, wymagań i potrzeb tej właśnie grupy docelowej.

Nieubłaganie mijające lata wiążą się bowiem dla KAŻDEGO Z NAS nie tylko hucznymi urodzinami, ale także - i niestety - z rozwojem różnego rodzaju schorzeń i chorób, które bardzo często powodują mniejsze lub większe ograniczenia w normalnym funkcjonowaniu. Trwała lub tymczasowa dysfunkcja narządu ruchu nie jest związana tylko i wyłącznie z naturalnym procesem starzenia się organizmu. Prawie każdy z nas w pewnym momencie swojego życia, czy to na skutek choroby czy też wypadku może doświadczyć obniżenia sprawności fizycznej.

Z myślą o takich właśnie osobach – czyli praktycznie o każdym z nas - placówki zdrowia powinny zostać wyposażone w odpowiednie urządzenia diagnostyczne, które pozbawione barier architektonicznych umożliwią, na równych zasadach z innymi korzystanie z pełnego zakresu usług medycznych.

Proszę sobie wyobrazić schorowaną osobę starszą, dla której przejście kilku kroków stanowi poważny wysiłek i porusza się tylko przy pomocy balkonika, osobę ze złamaną nogą poruszającą się o kulach, kobietę w zaawansowanej ciąży, pacjenta z dużą otyłością, osobę poruszającą się na wózku inwalidzkim, osobę z chorobą Parkinsona, osobę niewidomą, itd. Listę można w nieskończoność wydłużać, a każdy z niej wybierze przypadek, który dotknął bezpośrednio jego lub kogoś z najbliższej rodziny.

Teraz proszę sobie wyobrazić że każdą z w/w osób trzeba zważyć by móc np. przepisać stosowną dawkę leku. W większości gabinetów i szpitali znajduje się standardowa waga kolumnowa, na której bez problemu można zważyć każdego SPRAWNEGO pacjenta. Co to w końcu za problem unieść nogę na ok 7-8 cm i wejść na pomost o wymiarach trochę większych niż kartka papieru A4, stać nieruchomo przez kilka sekund, żaden problem – i fakt, żaden problem, dopóki jesteśmy sprawni fizycznie.

Schody zaczynają się gdy nasze zdrowie szwankuje i ta z pozoru prosta czynność jaką jest ustalenie rzeczywistej masy ciała, urasta wręcz do arcytrudnego zadania.
No bo jak bezpiecznie i poprawnie zważyć na tak małym pomoście:

• osobę starszą, która ma zawroty głowy i potrzebuje podparcia lub asysty drugiej osoby?
• osobę ze złamaną nogą podpierającą się kulami?
• pacjenta z dużą otyłością?
• pacjenta po skomplikowanym zabiegu operacyjnym?
• osobę poruszającą się na wózku inwalidzkim?

Pomijając aspekt czysto techniczny jakim jest zwyczajnie za mały pomost wagowy, proces diagnostyki i leczenia powinien opierać się na wzajemnym szacunku, dbałości o godność pacjenta, partnerskiej relacji i budowaniu zaufania, by ustalić wspólne cele, opracować realistyczny i dopasowany do pacjenta plan poprawy zdrowia. Jak zatem osiągnąć ten cel, gdy już na wstępnie, przy tak podstawom badanu jakim jest pomiar masy ciała, pacjent czuje się nieswojo, niekomfortowo i jest skrępowany sytuacją, w której trudno mu samemu wejść i ustać na wadze?

Rzetelny pomiar oraz monitorowanie masy ciała pacjenta jako parametr konieczny przy diagnostyce różnorodnych schorzeń.

Pomiar masy ciała, wzrostu oraz obwodu talii powinien stanowić integralną część każdego badania przedmiotowego, niezależnie od wieku i być skrupulatnie odnotowywany w dokumentacji zarówno zdrowego, a przede wszystkim chorego pacjenta.

Regularne wykonywanie pomiarów masy ciała pacjenta jest bowiem częścią profilaktyki, diagnostyki oraz procesu leczenia różnorodnych schorzeń medycznych:

• ustalenie i monitorowanie współczynnika BMI, czyli stosunku masy ciała do wzrostu – jest jedną z podstawowych procedur stosowanych w diagnostyce i profilaktyce wielu chorób, choćby przykładowo cukrzycy, chorób układu krążenia, zaburzeń mięśniowo-szkieletowych, nadwagi i otyłości czy niektórych nowotworów. I choć sam wskaźnik nie jest może zbyt dokładny, monitorowany regularnie może dać na czas sygnał że z naszym zdrowiem dzieje się coś niepokojącego,
• utrzymanie i monitorowanie prawidłowej masy ciała jest podstawowym zaleceniem w procesie leczenia już zdiagnozowanych chorób przewlekłych,
• na postawie rzeczywistej masy ciała pacjenta dozowane są odpowiednie, bezpieczne i skuteczne dawki leków, które często, ze względu na reakcję organizmu w trakcie leczenia muszą być modyfikowane,
• regularne pomiary masy ciała są podstawą do wykrywania i leczenia otyłości lub niedożywienia u osób starszych oraz podjęcia działań profilaktycznych obejmujących zmianę stylu życia poprzez modyfikację diety oraz zwiększenie aktywności fizycznej,
• monitorowanie pomiarów w celu przywrócenia odpowiedniej masy ciała u pacjentów w trakcie rehabilitacji czy rekonwalescencji po przebytych zabiegach i operacjach,
• monitorowanie prawidłowego przyrostu masy ciała przez cały okres ciąży.

Mimo iż regularna kontrola rzeczywistej masy ciała pacjenta jest wymagana prawie na każdym kroku, bardzo często zdarza się że placówki medyczne nie dysponują odpowiednią wagą, umożliwiającą wykonanie pomiaru niezależnie od stopnia niepełnosprawności pacjenta.

Legalizacja wag medycznych.

Każda waga użytkowana w jednostce medycznej powinna posiadać stosowną legalizację, potwierdzającą że wykonanie pomiary są prawidłowe i mieszczą się w granicach dozwolonych przez ustawę błędów. Odpowiednie procedury kontrolujące ważność legalizacji są istotne nie tylko w aspekcie przestrzegania obowiązującego prawa, ale także, lub przede wszystkim z punktu bezpieczeństwa pacjentów. Jak wszyscy wiemy, przez szpitale, kliniki i gabinety lekarskie w ciągu roku przechodzi ogromna liczba pacjentów, urządzenia zwłaszcza te elektroniczne, nie są urządzeniami doskonałymi i przy bardzo intensywnym użytkowaniu w czasie mogą generować coraz większe odchylenia pomiarowe, a więc dostarczać gorszych jakościowo danych. Stąd tak ważne jest by urządzenia te były regularnie poddawane kontroli i sprawdzeniu poprawności działania, czego potwierdzeniem jest regularnie wykonywana legalizacja.

Prawna kontrola metrologiczna obejmuje wszystkie wagi medyczne które są stosowane do:

• określania masy pacjenta w praktyce medycznej w celu monitorowania, diagnozowania i leczenia,
• określania masy przy sporządzaniu lekarstw wydawanych na receptę w aptekach oraz przy analizach wykonywanych przez laboratoria medyczne i farmaceutyczne,

Obowiązek regularnego przeprowadzania okresowego sprawdzania, kalibracji i legalizacji używanych wag spoczywa na jednostce medycznej. Według aktualnie obowiązującego prawa pierwotna legalizacja jest ważna 2 lata od daty zakupu, natomiast każda kolejna legalizacja powinna zostać wykonana co 25 miesięcy.

Podstawa prawna:

• Prawo o miarach (Dz.U. 2021r. poz. 2068) - Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 14 października 2021 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy
• Ustawa o systemach oceny zgodności i nadzoru rynku (Dz.U. 2016r. poz.542 z późniejszymi zmianami)
• Rozporządzenie Ministra Rozwoju z dnia 2 czerwca 2016 r. w sprawie wymagań dla wag nieautomatycznych (Dz.U. 2016 poz. 815)
• Rozporządzenie Ministra Przedsiębiorczości i Technologii z dnia 22 marca 2019 r. w sprawie prawnej kontroli metrologicznej przyrządów pomiarowych (Dz.U. 2019 poz. 759)
• Rozporządzenie Ministra Rozwoju i Finansów z dnia 13 kwietnia 2017 r. w sprawie rodzajów przyrządów pomiarowych podlegających prawnej kontroli metrologicznej oraz zakresu tej kontroli (Dz.U. 2017 poz. 885)

SUCHE FAKTY:

Poniższe dane pochodzą z Raportu wydanego przez z Główny Urząd Statystyczny – pod tytułem „Stan zdrowia ludności Polski w 2019 r.” – Warszawa 2021 r.

Starzejące się społeczeństwo – statystyka
Według Raportu o „Stanie zdrowia ludności w Polsce w 2019 roku” przygotowanego przez Główny Urząd Statystyczny, osoby starsze, w wieku 60 lat lub więcej stanowiły nieco ponad 25% całej zbiorowości, gdzie w porównaniu do danych z roku 2014 roku, odsetek ten wyniósł ok 23%.

Zgodnie z wynikami badania, u 49% mieszkańców Polski wystąpiły długotrwałe problemy zdrowotne lub choroby przewlekłe, trwające co najmniej 6 miesięcy. Częstość występowania takich problemów rośnie wraz z wiekiem. O ile wśród ludzi młodych (do 30 roku życia) długotrwałe problemy zdrowotne występowały niezbyt powszechnie (nie więcej niż 28%), o tyle wśród ludzi starszych (zwłaszcza po ukończeniu 60 roku życia) – relatywnie często. Niemal 70% pięćdziesięciolatków sygnalizowało wystąpienie takich problemów, wśród sześćdziesięciolatków odsetek ten wyniósł 82% a w grupie osób najstarszych – niemal 96%

Jedna z najczęściej wymienianych wśród respondentów chorób i dolegliwości przewlekłych była choroba zwyrodnieniowa stawów, na którą uskarżało się odpowiednio 18,9% osób w grupie wiekowej od 50-59 lat, 29,3% osób w grupie wiekowej 60-69 lat, 44% w grupie wiekowej 70-79 lat oraz aż 52%w grupie wiekowej 80 lat i więcej

Niemal 13% osób dorosłych zgłosiło w wywiadzie, że ma trudności w przejściu 500m po płaskim terenie, a kłopoty z samodzielnym wejściem i zejściem ze schodów (na 1 piętro i bez żadnej pomocy) zgłosiło 15% osób dorosłych, przy czym były to przede wszystkim osoby najstarsze (w każdym z przypadków – powyżej 70%).
W 2019 r. niemal 23% osób w tej grupie miało trudności związane z kładzeniem się i wstawaniem z łóżka lub siadaniem czy wstawaniem z krzesła. Ponad 21% – problem z samodzielnym umyciem się od stóp do głowy, a 19% – z samodzielnym ubraniem się czy rozebraniem. Blisko 13% miało trudności przy korzystaniu z ubikacji, a około 12% podczas spożywania posiłków

Odsetek osób niepełnosprawnych – statystyka
Według metodologii Eurostatu38 w Polsce pod koniec 2019 r. żyło niemal 23% osób niepełnosprawnych, czyli osób, które twierdziły, iż z powodu problemów zdrowotnych miały ograniczoną zdolność wykonywania czynności, jakie ludzie zwykle wykonują. Nie był natomiast brany pod uwagę aspekt posiadania prawnego orzeczenia o niepełnosprawności. W porównaniu z poprzednim badaniem, odsetek osób niepełnosprawnych wzrósł o ponad 2 punkty procentowe. Wzrost odsetka osób niepełnosprawnych biologicznie dotyczył osób dorosłych, a przede wszystkim tych w wieku 50-69 lat (o około 3 p. proc.). Ponad 16% populacji stanowiły osoby, które miały niezbyt poważne ograniczenie w wykonywaniu czynności, a ponad 6% – poważne ograniczenia. Częstość występowania niepełnosprawności biologicznej rośnie wraz z wiekiem, gwałtownie po ukończeniu 50 roku życia, sięgając niemal 80% w grupie seniorów (80 lat lub więcej). Jednocześnie wśród osób najstarszych zaobserwowano relatywnie wysoki udział osób z poważnymi ograniczeniami w codziennym funkcjonowaniu (ponad 38%).

Przy zastosowaniu innej definicji osoby niepełnosprawnej, przyjętej w statystyce zdrowia, ta zbiorowość w Polsce jest znacznie szersza, albowiem, zgodnie z definicją, obejmuje zarówno wszystkie osoby niepełnosprawne prawnie, jak i osoby, które co prawda orzeczenia o niepełnosprawności nie posiadają, lecz deklarują, że mają ograniczenia w wykonywaniu zwykłych czynności (jednak wyłącznie w stopniu poważnym). Według badania EHIS z 2019 r. 13% osób w Polsce charakteryzowało się niepełnosprawnością według powyższej definicji statystycznej, 10% miało orzeczenie o niepełnosprawności, a niemal 3% co prawda nie miało takiego orzeczenia, ale deklarowało występowanie poważnych ograniczeń w wykonywaniu zwykłych czynności.

Problem z rosnąca skala nadwagi i otyłości – statystyka
Otyłość jest przewlekłą chorobą spowodowaną nadmierną podażą energii zawartej w pokarmach w stosunku do zapotrzebowania organizmu. Otyłości towarzyszą najczęściej liczne powikłania ze strony układu sercowo-naczyniowego i innych narządów. Na dodatek jest ona trudna do zwalczania.

Monitoring otyłości umożliwia specjalny wskaźnik zwany indeksem masy ciała BMI. Charakteryzuje on relację pomiędzy masą ciała, a wzrostem,
według wzoru: BMI = [masa ciała w kg / (wzrost w cm 2 / 10 000)]
Wyniki uzyskane dla wybranej populacji przedstawia się w postaci rozkładu BMI według grup ustalonych przez Światową Organizację Zdrowia (WHO)
Uzyskane mierniki masy ciała BMI (według aktualnych norm WHO) wskazują, że w porównaniu z poprzednim badaniem deklarowana waga ciała dorosłego mieszkańca Polski – wzrosła. Zbyt dużą masę ciała (nadwagę lub otyłość) w 2019 r. miało 57% dorosłych mieszkańców Polski, a w 2014 roku – nieco ponad 53%. W ciągu ostatnich 5 lat populacja dorosłych mężczyzn z nadwagą lub otyłych wzrosła o 3 p. proc. Pod koniec 2019 r. niemal 65% ogółu mężczyzn miało relatywnie wysoki indeks masy ciała (około 46% miało nadwagę, a niecałe 20% – otyłość). Populacja dorosłych kobiet z nadwagą lub otyłych także się zwiększyła – o ponad 3 p. proc. w porównaniu z 2014 rokiem. Niemal 49% ogółu dorosłych kobiet miało indeks masy ciała skazujący na nadwagę lub otyłość (ponad 31% miało nadwagę, a niemal 18% – otyłość).
W dwóch najmłodszych grupach wieku występowały relatywnie niskie odsetki osób z nadwagą lub otyłością (16% osób w wieku 15-19 lat i 35% osób w wieku 20-29 lat). W następnych dwóch grupach wieku następował systematyczny wzrost udziału osób z nadwagą lub otyłością (50% wśród osób w wieku 30-30 lat i 60% wśród osób w wieku 40-49 lat). W trzech ostatnich grupach wieku odsetki osób z nadwagą lub otyłością były zbliżone – na poziomie około 70%. W ostatniej grupie wieku (80 lat lub więcej) – taki problem miało 63% osób.

Wizyty w placówkach zdrowia – ogółem – statystyka
W 2019 roku, w okresie 12 miesięcy przed badaniem EHIS, z usług lekarzy specjalistów skorzystało blisko 57% ogółu Polaków (55% w 2014 roku). Kolejne 34% ludności u lekarza specjalisty było, ale znacznie wcześniej – rok przed przeprowadzeniem wywiadu lub wcześniej (podobnie jak w 2014 roku), a niemal 10% mieszkańców Polski w ogóle nie było u lekarza specjalisty (niemal 12% w 2014 roku).
Z usług lekarzy specjalistów najczęściej korzystały osoby po 60 roku życia (nie mniej niż 68% w ciągu roku przed wywiadem). Częstość wizyt u lekarza specjalisty wśród osób w pozostałych grupach wieku mieściła się w przedziale 42-61%.

Kryteria jakie powinny spełniać wagi medyczne „bez barier” by zapewnić bezpieczny i rzetelny pomiar masy ciała osobom z czasową lub trwałą dysfunkcją narządu ruchu lub inną formą niepełnosprawności.

Odpowiednia konstrukcja dostosowana do potrzeb osób starszych i/lub z niepełnosprawnością ruchową

1. Obszerny wygodny pomost, który w razie potrzeby może pomieścić dodatkowy przedmiot jak np. krzesło, chodzik itp. lub dodatkową osobę asystującą. Tradycyjne wagi najczęściej spotykane w gabinetach lekarskich to wagi kolumnowe z małym pomostem, który dodatkowo sam w sobie jest dość wysoki. I o ile wejście i zejście z takiej wagi dla osoby sprawnej fizycznie nie stanowi większego problemu, o tyle dla schorowanej osoby w podeszłym wieku może stanowić spore wyzwanie oraz ryzyko potknięcia się, upadku oraz groźnych dla zdrowia konsekwencji. Zbyt mały pomost wagowy to również duży dyskomfort podczas ważenia dla kobiet będących w zaawansowanej ciąży. Mała platforma wagowa z racji swoich gabarytów jest dużo bardziej niestabilna i w przypadku złego nastąpnięcia istnieje niebezpieczeństwo przechylenia się wagi oraz utraty równowagi przez wchodzącego na nią pacjenta.
2. Niski pomost wagowy, umożliwiający bezpieczne wejście/zejście np. osobom starszym, u których schorzenia mają wpływ na zdolność poruszania się, często objawiające się niepewnym i chwiejnym chodem, słabą siłą mięśni, a przez to ryzykiem potknięcia się i upadku.
3. Dodatkowe barierki zapewniające pacjentom solidne podparcie w trakcie wykonywania procedury pomiarowej.
4. Pomost wyposażony w rampy najazdowe by umożliwić pomiar masy ciała pacjentom poruszającym się na wózkach inwalidzkich. Łagodne wejście na wagę będzie również dużym ułatwieniem dla osób starszych, minimalizującym ryzyko groźnych w skutkach upadków.

Odpowiedni zakres obciążenia umożliwiający pomiar masy ciała u pacjentów z dużą nadwagą
Wielofunkcyjność wag – biorąc pod uwagę że jednostki medyczne dzień w dzień przyjmują pacjentów w różnym wieku, o różnych schorzeniach oraz w różnym stadium ich zaawansowania, powinny dysponować sprzętem umożliwiającym wykonanie tak podstawowej procedury jaką jest pomiar masy ciała każdemu pacjentowi niezależnie od rodzaju i stopnia niepełnosprawności.
Mobilność - możliwość łatwego przemieszczenia wagi z miejsca na miejsce – szczególnie ważna w przypadku pacjentów, dla których ze względu na osłabienie po przebytych zabiegach przemieszczenie z sali do gabinetu lekarza może sprawiać trudność lub wręcz nie jest zalecane.
Funkcje łatwe w obsłudze i pomocne dla personelu medycznego, które nie odciągają uwagi od pacjenta.

1. Umożliwiające rzetelny pomiar nawet u tych pacjentów, którzy z racji swoich schorzeń np. choroby Alzheimera lub Parkinsona, nie są w stanie stać na wadze zupełnie nieruchomo (FUNKCJA HOLD).
2. Umożliwiające wyzerowanie wagi po postawieniu dodatkowego przedmiotu lub wejścia osoby asystującej. Tak aby na wyświetlaczu można było odczytać masę ciała samego pacjenta (FUNKCJA TARA).
3. Umożliwiała automatyczne wyliczenie wskaźnika BMI, na podstawie wykonanego ważenia oraz po podaniu wzrostu pacjenta (FUNKCJA BMI).
4. Komfort psychiczny, który zapewnia urządzenie medyczne odpowiednio zaprojektowane i przystosowane dla osób z różnymi ograniczeniami, z których mogą korzystać samodzielnie jak długo się da.
5. Kontrastowa kolorystyka – która sprawia że waga jest bardziej widoczna, co pomaga w zorientowaniu się w przestrzeni, osobom ze słabym wzrokiem lub demencją.

Aby poprawić sytuację osób niepełnosprawnych konieczne są reformy wszystkich współdziałających elementów systemu opieki zdrowotnej, edukacja społeczeństwa i szersze zwrócenie uwagi na ich problemy. Należy pamiętać, iż niepełnosprawność nie jest czymś co Nas nie dotyczy. Może tu i teraz jesteśmy zdrowi, jednak nie wiadomo co szykuje dla Nas los.